Hoe hard bid mens op Comrades?

Die Comrades Marathon is ʼn formidabele uitdaging, ʼn tierkat wat nie sonder handskoene of ʼn paar goed-uitgetrapte tekkies aangepak kan word nie.

Sedert 1921 pak ʼn groepie geharde langasems elke jaar die langpad tussen Pietermaritzburg en Durban aan, waarom weet niemand nie. Dit is nie goeie maniere om ʼn Comrades-hardloper te vra waarom hy of sy so dom en hardloppig en stupid is om negentig kilometer aanmekaar te hardloop nie. Dit is tog net ʼn manier om ʼn lat vir jou eie agterstewe te pluk en ek moet erken, ons drawwers het nie juis ʼn rasionele antwoord op die vraag nie . Self hardloop ek vir die lekker koppie groentesop en sny bruinbrood wat hulle in die Kingsmead-stadion verniet vir jou gee as jy klaarmaak.

Die Psalms praat van berge en dale en glo my, op die Comrades-roete is daar baie van hulle, letterlik en figuurlik. Mens gaan nie Comrades toe met voorbedagte rade om êrens langs die pad te begin bid nie. Dit werk nie so nie en jou gedagtes is in elk geval die hele dag met ander dinge besig. Belangrike dinge soos ‘hoe naby is die volgende waterpunt, wie se idee was hierdie, wat doen ek hier, waarom speel ek nie liewer tafeltennis nie?’ En ‘ek belowe om nooit as te nimmer weer so ʼn onnosele donkie op t e saal nie.’

Berge en dale in Comradestaal beteken dat jy by tye swaarkry en ander tye swaarder. Maklik is dit nou eenmaal nie en groentjies wat vir die eerste keer die lang tog aanpak, word grynsend gewaarsku oor al die gevare wat op die roete wag. Die wedloop het ʼn manier om van so sestig-sewentig kilometer af met jou kop te mors, jou i.k. drasties te verlaag en jou van jou sinne te beroof. Die berge lyk al hoër en die dale al hoe dieper. Só diep dat jy dink jy gaan nie aan die ander kant uitkom nie. Op een Comrades knoop ʼn hardloper van Wallis ʼn moeë gesprekkie met my aan. “I don’t know what the hell I am doing here” refrein deur my ore en dit is duidelik dat ek en hy aan twee verskillende soorte helle dink.

ʼn Gunsteling dominee preek eenkeer van stil en rustig word, stilte en rustigheid in ʼn woelige wêreld en roesmoesstemme. Wanneer dinge moeilik gaan op Comrades, maal jou gedagtes sonder remme en dan moet jy hulp vra. Hulp van Bo om jou maar net deur hierdie dag te kry, die selfopgelegde pyn bietjie minder te maak, net ʼn bietjie onderskraging om bo-op Fields Hill of Inchanga of Polly Shorts te kom. So ʼn kitskoffie-gebed om jou uit hierdie penarie te red, dat jou bene ophou brand en jy die dekselse roete kan klaarmaak, sodat jou familie, vriende en werksgenote trots kan wees op jou. Heimlik weet jy dat dit eintlik gaan oordat jy bietjie wil brag, jy het immers een van die taaiste sportuitdagings in die wêreld voltooi. Ek grap nie, Comrades is wêreldbekend. Ek stap eendag met ʼn Comrades T-hemp aan deur Chicago en ʼn Amerikaner storm opgewonde op my af toe hy die embleem erken. Hy het amper my handtekening gevra.

Op tagtig kilometer lê Polly Shorts en wag, ʼn intimiderende uitsig vir ʼn vodde ou met flenters bene nà heeldag in die warm son. Dit maklik om te bid wanneer die biesies bewe, maklik om dan hulp te vra en hoop vir die beste. Paulo Coelho se boodskapper-ritueel spring in my gedagtes rond, vure na links en na regs, voor en agter jou. “Let your mind wonder and your thinking flow without constraint,” adviseer dié beroemde skrywer ons. Al waaraan ek kan dink is die vuur in my bene en in my rug, maar ek fokus op die boodskapper waarvan Paulo praat. Is Jesus Christus die boodskapper of is ek die boodskapper op hierdie uitmergelende dag?

Mettertyd skuif my gedagtes na die pragtige vensters in Renaissance se kapel in Pretoria en Notre Dame in Parys, waar ek ure kon sit en dink en staar. Vensters met die mooiste kleure wat ʼn heerlike rustigheid bring, ʼn saligheid wat jy nie met geld kan koop nie. Herinneringe na Jannie se hande wat dansend oor klawers streel en Adrie se viool wat ʼn engel uit die hemel vir haar gegee het. Geleidelik word die ongenaakbare teerpad ʼn pelgrimstog deur die Vallei van ʼn Duisend Heuwels, Paulo se wandelpad op die Santiago de Compostela, die brandson jou Noordester. Die sonbesies se dreunsang klink skielik of ʼn toonsetter daarmee besig is, hulle maak agtergrondmusiek vir my tekkies se doef-doef na bo.

‘Soek die goue draadjie in elk dag, in elke mens, in elke oomblik,’ sê Anna Garcia en ander vooruitdenkendes vir ons. Hoe kan mens Comrades liefhê as die ding jou so seermaak? 1 Korintiërs 2:9 lees ‘Wat die oog nie sien nie, die oor nie hoor nie, wat nie opgekom het in die hart van die mens nie… het God voorberei vir die wat Hom liefhet.’ Die lewe is netmaarso, seerkry moet mens maar op jou lewenspad. Ouers verloor is die swaarste van alles. Daarteenoor is Comrades ʼn vulletjie en met dié goue draadjie ryg ek myself tot bo-op Polly Shorts.

Rustig draf ek die laaste paar kilometers verby Jessop Road, derduisende mense wat handeklap en skree, van die eerste hardloper tot die laaste. Stap stadig deur die lewe, is een van Paulo se lewenslesse. Draf nog stadiger, dan sien jy die mooiste dinge raak. Jy asem die lewe in jou longe in, ruik die grond, hoor skoenlappers se vlerke en sien glimlaggende mense wat op die stadion se sinkplate klap en dreun.

Van hardop bid het ek lankal vergeet, want saggies dankie sê oor die wenstreep is baie beter as enige medalje.

*

Henning van Aswegen het tien Ystermanne en Comrades-marathonne voltooi en wonder steeds waarom.

Abeldammers en Kokkermouse

“Julle moet nie elkeen na sy eie belange omsien nie, maar elkeen ook na die ander s’n”

(Fillipense 2:4)

“Calla, weet jy wat staan in Fillipense twee vers vier?”

“Nie juis nie,” het my ou maat en mede-Vrystater lakonies geantwoord terwyl hy nog ʼn skaapappeltjie sy kieste inrol. “Dink dit het iets met Abeldammers en Kokkermouse te doen. En Sandvelders.”

“Min of meer waar,” het ek besadig geantwoord, “maar dit het meer te doen met mense wat nie ander mense se belange op die hart dra nie. Soos Vrystaatse rugbyspelers.”

Vreemd dat so ʼn vraag my aan die nagmerrie van ʼn rowwe rugbywedstryd in 1972 teen die Blouskool in Kroonstad laat terugdink. (Kroonstad het ʼn Blouskool wat Kroonstad Hoërskool genoem is en ʼn Rooiskool wat iets met die kinders se hakskene te doen gehad het). Dit was die wintersdag waarop die Blouskool se voorspelers nie my belange op hul harte gedra het nie. Die helfte van daardie pak voorspelers was Abeldammers en die res Kokkermouse.

Meeste van die Abeldammers was tawwe delwers en bywoners wat in die vierkant tussen Kroonstad, Bothaville, Sandveld en Hoopstad grootgeword het, so tussen die Renoster- en Valsriviere. Van daai manne was bekend as kanaalape en damduikers wat appels geswaai het vir ʼn lewe. Die laaste ding wat jy in 1972 op hierdie aarde wou doen, is om op ʼn yskoue Vrystaatse winteroggend teen hulle rugby te speel. Die Abeldammers was daarvoor bekend dat hulle vroeg-oggende knorrig was van te min slaap, omdat hulle om middernag beddens omruil sodat al twintig susters en broers darem ʼn gelyke nagrus inkry. Hulle het ook gereeld die donkies en perde in die omgewing se mielies gesteel.

Die Kokkermouse was van ʼn effens hoër ekonomiese- en sosiale klas as die Abeldammers en meesal van die gebied tussen Bloemhof en Hoopstad afkomstig. Ook maar hul lewens op plase en in koshuise deurgebring, net soos ons Goudvelders. Nie dat die Kokkermouse heeltemal kultuurloos, kerkloos en reddeloos was nie. Ons gewilde Afrikaanse onderwyser, meneer Koos Fick het altyd gesê; “kom ons praat en lees Afrikaans mense, kultuurdiere kan julle later word.” Maar rugby kon die lotjie speel en dit is waarom ek vandag nog ʼn diepgewortelde wrok teen die Abeldammers en Kokkermouse in my hart dra. Ek en my voorkop sonder velle.

Die Vierdes moes maar altyd op die verste veld van die pawiljoen af speel, daar waar niemand ons regtig raaksien nie en met die skeidsregter se dowe oupa as enigste toeskouer. Nie juis die plek waar daardie klomp Blouskool-voorspelers aan my belange gedink het, toe ek as plaasvervanger skrumskakel nà ʼn hopelose lynstaan die bal op ons doellyn mistas nie. Ek verstaan tot vandag toe nie waarom die Abeldammers en Kokkermouse ons Goudvelders so haat nie en waarom hulle nou juis almal op my kop moes duik het nie. Al agt daai voorspelers het gelyk op my geduik, die skeidsregter en sy dowe oupa ook.

As gevolg van my swak spel het ons Vierdes die game verloor en moes ek van Kroonstad af terugstap Welkom toe. Daar was nie plek op die bus vir skrumskakels soos ekke wat nie ʼn bal kan vang nie. Die vyf dae se stap in die bloedige son terug Welkom toe was lank en eensaam, genoeg tyd om diep te dink oor Fillipense 2:4. Hoe die Bybel sê mens nie net na jou eie belange moet omsien nie, maar ander mense se belange ook. Jy moet daai belange op jou hart dra. Soos die Voortrekkers van ouds, moes ek deur beide die Vet- en Kleinvetriviere stap en deur die magtige Sandrivier stroom-op verder Suid swem. Deur Virginia tot in Welkom, waar die koshuistannies my nie weer in die koshuis wou toelaat nie. Die koshuisvader, meneer Ludick, se hond het ook nog vir my geknor toe ek nà donker by die koshuis se agterdeur wou insluip. Ek was sò mismoedig dat ek daardie aand maar alleen na Squad Cars en The Three Wise Men op Springbokradio geluister het.

Die afrigters van Goudveld se rugbyspanne het nà afloop van die 1972-seisoen in hul jaarverslag geskryf dat al die spelers, “met die uitsondering van een speler in die Vierdespan, geesdriftig geoefen het en goed gespeel het. Die spelers het deurentyd gepoog om aantreklike rugby te speel en “met die uitsondering van een,” deeglik daarin geslaag. Sulke op- en aanmerkings het my diep seergemaak en ek het amper aan die einde van Standerd agt by die Franse Vreemdelegion gaan aansluit.

Tot vandag toe nog, wanneer ek in die spiëel na my afdraande gesig se opgefrommelde voorkop kyk, weet ek diep in my binneste dat die Abeldammers en Kokkermouse die dieper betekenis van Fillipense 2:4 nie mooi verstaan het nie.

*

Die effense ysterman

Mens sal dit nooit sommer so sê nie, maar in die jare tagtig was ek ʼn effense knorrige ysterman wat eenkeer aan die Amerikaanse driekampkampioenskappe in Chicago se Michigan-meer deelgeneem het.

Al die Amerikaanse driekampatlete het sulke fênsie en baie duur polistireen ‘wetsuits’ gehad om die 14˚ grade water in die Groot Mere te trotseer. Daar is vyf Groot Mere; Superior, Huron, Michigan, Erie en Ontaria, waarvan Michigan die koudste is. Arm Vrystater wat ek was, daag ek op met twee silikoon swempette en ʼn verweerde blou Speedo wat verlede Saterdag in ʼn waterpolowedstryd geskeur het. Waterpolospelers druk mos hul hande in mekaar se swembroeke in, kyk maar net op teevee hoeveel kere vat hulle die bal mis.

Die 1500 meter yskoue oopwater swem en tien kilometer hardloop aan die einde was nou nie sò ʼn groot uitdaging nie, maar die veertig kilometer fietsrybeen wel. Fietse het maar eers in die vroëe tagtigs hul verskyning in die Vrystaat gemaak en ons was nog nie heeltemal vertroud met dié masjiene nie. Trekkers was goed genoeg om dorp toe en terug plaas toe te ry. Ons Vrystaters skeer nooit en vir niemand ons beenhare nie, seker dié dat fietsry nooit tussen die mynhope en mielielande aftrek gekry het nie.

Ewenwel, die water in Chicago was daardie dag sò koud dat jy die sneeu op die berge oorkant die Michigran-meer in Kanada kon sien. Die hawepier was drie meter bokant die snerpende water en ons moes inspring toe die skoot klap. (HAT sê ons moet nie van ʼn ‘pier’ praat nie, liewers wandelhoof). Daardie water was sò koud dat helfte van die Amerikaners in die middel van die afspring omgeskakel het trurat toe en weer terug op die wandelhoof beland het. Die res van ons het geswem dat die stof so staan.

Die water was boudjiesknypkoud, soveel so dat ek heeltyd bo-op geswem het en nie juis nat geword het nie. Sowaar, ek heeltemal droog aan die anderkant uitgeklim en na my fietsmasjien toe gedraf.

Op my knorrige oudag kom die herinneringe maar stadig en ek onthou dat die USTS (United States Triathlon Series) deur Mrs T’s Cookies geborg is. Sy, dit is nou die regte Mrs T, was skatryk en het op een of ander Amerikaanse professionele driekampatleet verlief geraak en die hele reeks driekampe geborg. Of Mrs T en die driekamper kinders gehad het, weet ek nie. Maar dit is lekker om te onthou dat ek eens op ʼn tyd aan ʼn driekamp deelgeneem het wat na ʼn koekie vernoem is.

ANC/SAKP gaan virus blameer vir ineenstorting van die Suid-Afrikaanse ekonomie

Kapstok is ʼn pragtige, akkurate Afrikaanse woord, maar ek hou meer van skaapbok, soos in ‘scapegoat.” In die Bybel word die skaapbok (azazel – ‘a-‘aza’zeyl in Hebreeus), handig en ritualisties gebruik om van die sondes en oortredinge van die Joodse volk ontslae te raak. Terwyl een arme bok geoffer word, dra die tweede ‘skaapbok’ die gelowiges se skuld weg, saam met hom die wildernis in. Soos die bok met die sondes van die wȇreld op sy skouers woestyn toe stap, glo dié wat agterbly dat hulle nou verontskuldig is van alle blaam en aanspreeklikheid vir hul eie sondes en korrupsie. Gerieflik om so ‘n skaapbok naby hȇ, want sodra daai bokkie die pad vat, is jou sondes blykbaar vergewe.

So gaan die Coronavirus van 2020 deur die mees korrupte regering in die geskiedenis van die mensdom, gebruik word as skaapbok vir Suid-Afrika se ekonomiese mislukking nà apartheid. Corona gaan ʼn handige kerklok word waaraan die ANC/SAKP sy staatskaping en mislukking hang. Apartheid was tot nou toe die voorkeur-skaapbok, maar jy kan ʼn dooie perd net soveel keer slaan voordat die toeskouers (lees internasionale stategemeenskap), vir jou begin lag omdat jou integriteit daarmee heen is.

Die ANC/SAKP het van 1921 af aan die hele wȇreld vertel dat dit sy hoofdoel, sy credo, sy doktrine, sy hartsbegeerte is om van apartheid in Suid-Afrika ontslae te raak. Rubbish. Die ANC se hoofdoel was nog altyd om deur middel van gewapende stryd en rewolusie ʼn sosialistiese staatsbestel in Suid-Afrika te vestig. ʼn Doel waarin hulle in 1994 voor ʼn handwringende en goedkeurende internasionale gemeenskap, goed geslaag het.

Dít is die storie wat die ANC/SAKP oor homself wil skryf – die helde wat Suid-Afrika uit sy uur van nood gered het. Die teenoorgestelde is egter waar. Die ANC/SAKP is die mees narcisistiese politieke party ter wȇreld – hulle probeer aanhoudend ekonomiese krisisse wat deur hulself geskep is, op te los. Voorbeelde van hierdie wanbestuur en korrupsie is legio; Sarafina, die wapenskandaal, Eskom, SAL, SAUK, 450 bankrot staatsondernemings, Nkandla, miljoenȇr staatsamptenare en biljoenȇr ministers, terwyl die volk in shacks krepeer en niemand meer huise of motors kan bekostig nie.

Die ANC/SAKP hou eenvoudig nie op om Suid-Afrika se ekonomie te destabiliseer nie. Die land se infrastrukteer word daagliks ondergawe; lughawens, paaie, skole, hospitale, telekommunikasiesisteme en toksiese watersisteme, almal in staatsbesit. Elektrisiteitvoorsiening deur die kommunistiese monopolie-staat sink onder korrupsie, diefstal, wanbestuur en kragonderbrekings. Paaie word stelselmatig vernietig deur slaggate, kamikaze-taxis wat dood- en verwoestig saai en tolhekke wat staan en verroes in die wind. En al waaraan die ANC/SAKP kan dink, is om apartheid en die Coronavirus te blameer.

Die lewens van Suid-Afrika se toenemend-armwordende bevolking is die bladsye waarop die ANC/SAKP nonchálant Suid-Afrika se geskiedenis probeer herskryf.

‘n Dankie-briefie sal in orde wees, Cyril

Al hoe meer dokters spreek hul dankbaarheid uit v ir inentings (masels, polio, tuberkulose (BCG), longontsteking, enkefalitis) – inentings wat sedert die jare vyftig verpligtend in Suid-Afrika is. Mediese en akademiese artikels, met inbegrip van die onlangse NYIT-studie (Media 24/The Citizen), bevind dat lande waar die TB-inentings verpligtend is, minder Covid-19 sterfgevalle ondervind, as lande waar immunisering nie verpligtend is nie.

Ek wonder nou net hardop, Cyril, gaan die ANC/SAKP-korrupsieregering ʼn dankie-briefie aan die vorige apartheidregering skryf, net om dankie te sȇ?

Dankie vir ʼn 70-jaar oue gesondheidsbeleid waar elke kind in Suid-Afrika, hetsy wit, swart, geel, pers of enige ander reënboogkleur, agtien (ja, 18), verpligte soorte entstowwe toegedien word, voordat hulle vyf jaar oud word. Baie van hierdie entstowwe en immuniserings het te doen met respiratoriese siektes – presies die teiken van die Coronavirus wat deur die Wȇreld Gesondheidsorganisasie (WHO), as ʼn “respiratory illness” beskryf word.

Julle ANC-ouens het mos lang geheue – as ek nou reg onthou het ANC/SAKP kaders tot onlangs nog lustig vir Jan van Riebeeck en ander kolonialiste blameer vir min of meer alles wat sedert 1994 in Suid-Afrika verkeerd geloop het. As dit dan reg is om te blameer vir dinge wat verkeerd is, is dit mos eties korrek om dankie te sȇ vir dinge wat reg is? Julle ANC/SAKP-ouens kan sommer die briefie by die FW de Klerk-stigting in Kaapstad se voordeur laat aflewer, FW was mos op ʼn stadium minister van gesondheid in die ou bedeling.

Dit sal nie die eerste keer wees dat die apartheidregering julle korrupsieregering se agterente red nie, Cyril. Daar is ʼn hele paar ander redes waarom die Coronavirus se impak nog nie ten volle in Suid-Afrika gevoel word nie. Hospitale en mediese infrastruktuur – dinge wat julle sonder om dankie te sȇ, van die vorige regering geërf het. Byvoorbeeld Suid-Afrika se groot militȇre hospitale, wat deur PW Botha en sy apartheidtrawante gebou is. Hoeveel nuwe hospitale het die korrupsieregering met belastingsbetalers se geld gebou? Ek dink jou antwoord is naby aan nul, Cyril.

Die FW de Klerk-stigting se adres is 163 Uys Krige-laan, Plattekloof, Kaapstad, Cyril. Ek is seker FW sal ʼn kopie van julle dankiebriefie aan ʼn paar ander ouens, wat ook destyds vir die apartheidregering gewerk het, faks.

*

Die toyota Coronavirus maak my nie bang nie

Geduld is die moeder van alle wysheid. Geduld, wat Suid-Afrikaners natuurlik nie het nie, ons is die ongedissiplineerdste nasie op hierdie moederaarde.

Geen Suid-Afrikaner is dom genoeg om te beweer dat al die ANC/SAKP-regering se Corona-maatreëls slim is nie. Byvoorbeeld, taxis mag soos sardienblikkies rondry, maar kinders en honde dra swaar aan ons korrupsieregering se inperkingsbevele. Sosiale afstande word vir sommiges afgedwing, maar nie vir ministers, hul maskerlose assistente of Sassa-ontvangers nie. Stompsinnig.

Vrystaters skrik in die algemeen nie vir koue pampoen nie. Ook nie vir enigiets wat in Sjina gemaak is nie, want die goed breek kort voor lank.

Net so met die Sjinese virussie wat almal tans op hol jaag, soos jakkalse op soek na hulle eie sterte. Ons Vrystaatse Christene weet mos waar die Noordster is en laat ons nie maklik van stryk af bring deur dreigemente en bangmaak-praatjies nie. Ons plase en dorpe is vȇr uitmekaar uit en ons is gewoond daaraan om vir weke niemand anders as ‘n paar verlore skapies en mielies te sien nie. Nagmaal is net een keer ‘n maand op die dorp en dan staan jy maar in elk geval twee meter weg, want party ouens se pruimtwak ruik nogal sterk.

Anders as die Voortrekkers en PW Botha-FW de Klerk, weet ons Vrystaters hoe om saam te staan as die republiek bedreig word. Ons tap maklik al ons olie uit ‘n trekker uit om vir ‘n ou te gee wat nie meer brylcream vir sy hare het nie. Oom Schalk Lourens van Herman Charles Bosman het hoeka-toeka juis gesȇ dat ʼn ware vriend sy laaste rolletjie pruimtwak met jou sal deel.

Die Toyota Coronavirus het nie ‘n kat se kans teen die vernuftigheid van Vrystaatse tantes nie. My ma was een en sy het verbete geglo aan kasterolie en mecurochrome (ons het gesȇ mecurocrumb, soos brood), die enigeste twee medisynes op die aardbol wat regtig werk. Ek het eenkeer my sleutelbeen op Virginia-goudmyn se sokkerveld gebreek en toe kry ek mecurocrumb op die seerplek en kasterolie aan die ander kant. Dit het regtig gewerk, want jy sit die hele tyd op die toilet en dan het jy nie tyd om aan kleinighede soos gebreekte arms te dink nie.

As hierdie virussie weet wat op hom wag, sal hy definitief nie ‘n draai in die Vrystaat kom maak nie. Voor hy sy oë uitvee, word hy geskrop met suikerseep en ‘n draadborsel waar sy son nie skyn nie. Vrystaters sal maklik sy tong met blouseep uitgewas, ʼn dosis mecurocrumb op sy kop uitgooi en hom ʼn eetlepel kasterolie injaag om sake af te rond. Daardie bekende militȇre kamp net buite Bloemfontein, het in elk geval nog ʼn stoorkamer vol blou vitterjoel wat van my army-dae in die 1970’s oorgebly het. Teen hierdie tyd is daai vitterjoel al goed ‘gepurculate,’ net reg vir die toyota Coronavirus.

Ons Vrystaters is gereed, virussie, ons wag vir jou.

*

Is dit al?

Llandudno se seawater is knypstertkoud hierdie tyd van die jaar, veral as jy elke oggend voor brêkfis ʼn wakkermaak-swempie probeer inkry. Net my speedo-jammertjie staan tussen my en die yskoue water, maar ons body-surf darem so ʼn bietjie en vang ʼn holrugbrander terug strand toe.

Langs ons trek ʼn blinknuwe Kia Sportage in en twee Kaapse mannetjies klim uit. Ek weet hulle is Kapenaars en nie Vrystaters nie, want hulle sê so deur hulle neuse good morning en die grênd motor sê CA. Elkeen het ʼn kraakvars O’Neill-wetsuit aan, pikswart en jy kan sommer sien die goed kos rondom R 20 000 vir een. Die Oakley-sonbrille kan R 10 000 elk wees en hul groen oorpluisies waarskynlik uit Europa ingevoer. Toe kom die sonbrand-olie en versigtig word die voorkop, nekkie agter, hande en voete met die olie en so ʼn wit strepie oor die neus besmeer. Laastens word die geel neusblokkertjies uit hulle plastiekhouers gehaal en gereed gemaak vir aksie in die see.

Ek staan die spulletjie so en kyk en dink by myselwers dat ons nooit sulke fênsie goed in die Vrystaat gehad het nie, al kan daai Sandrivier lekker koud word in die winter. My gat se deksel was die nuwe groen paddavoete wat elkeen uit sy eie houer haal, kompleet met ʼn swart riempie om die twee goed aan mekaar vas te bind. Seker as hulle nou een verloor en moet weet waar om die ander paddavoet in die branders te kry.

Die ouens lyk vir my baie professioneel en georganiseer. Seker beroepsbranderplankryers of body surfers dink ek en trek my speedo-jammertjie selfbewus bietjie stywer. Toe is hulle gereed en ons stap so min of meer saam-saam die yskoue water in. Branderplanke is nȇrens te sien nie en die twee professionele ouens ‘wade,’ met gepaste handgebare, versigtig dieper die water in. Die eerste brandertjie slaan die een ou bietjie skuins, maar hy verloor nie moed nie. Maak net ʼn verstelling aan sy een oorpluisie. Ek body-surf die eerste brander uit en kyk om, sodat ek darem iets by die professionele manne kan leer oor tegniek, posisionering en watervaardighede.

Die twee professionele manne besluit saam om die volgende brander te vat, ongeveer die helfte so groot soos die vorige een. Die outjie links se gilletjie toe die koue water hom so in die rug tref, is iets wat ek altyd sal onthou. Sy maatjie se neusblokkertjie en oorpluisies spat gelyk in alle rigtings en die volgende oomblik kom sy hande en voete gatoorkop hier langs my verby. Ongelukkig beland hy aan die verkeerde kant van die brander, net toe die volgende een hier oor sy kop breek en hom harder sweepslag as Greame Pollock se wilgerlatkolf op die Wanderers. Die gedagte kom onwillekeurig by my op dat die woord ‘rolmaalbeweging’ seker maar hier op Llandudno se strand ontstaan het.

In die hele onderonsie met die branders het die een professionele ou se paddavoet weggespoel, sy swart riempie middeldeur geskeur. Die ander mannetjie het tot op die strand gebollemakiesie, met sy twee paddavoete wat in teenoorgestelde rigtings wys en die O’Neill-wetsuit se velcro om sy kop gedraai.

‘Ja, manne,’ glimlag ek, terwyl ek vir die volgende brandertjie wag. “Julle kan bly wees julle hoef nie in die Vrystaat se Sandrivier te swem nie, daar is nog likkewane ook.’

*

Skeermeslemmetjies

Ek was maar bloot in standerd vier toe my wyse ma my die eerste keer teen vroumense gewaarsku het.

Op 11-jarige ouderdom is jou tong mos vasgeknoop. As jy dan die liefde van jou lewe (so dink jy), in die gange van Virginia Volkskool in die middel-Vrystaat raakloop, wil jy teen jou beterwete vir haar verduidelik hoe jy in jou hartjie voel.

Omdat jy op daardie stadium van jou jong lewe skaars behoorlik kan artikuleer, skryf jy liewer ʼn onbeholpe liefdesbriefie wat ma, gesoute joernalis, eers moet lees en redigeer. Haar droë kommentaar; ‘oppas vir daardie enetjie, sy is nou wel pragtig, maar het ʼn tong soos ʼn skeermeslemmetjie,’ is regdeur my ore, anderkant uit. Op elf dink jy nie aan snorre en baarde en skeermeslemmetjies nie. Ek het nie die vaagste benul gehad waarvan my ma praat nie.

Die pragtige meisietjie lag seker vandag nog oor my onbeholpe liefdesbriefie, waarin ek my hele hart en siel aan haar blootgelê het. Spelfoute was daar nie, ma het mos geproeflees. Keurige en fleurige taal wel, daar kon selfs ʼn bybelversie in gewees het. Ek onthou dat ek my niksvermoedende slagoffer uitgenooi het om by Virginia-goudmyn se swemklub aan te sluit en dat die woord voedsel êrens in die briefie voorgekom het. Te klein gebou en onnosel vir rugby, was die swembad my toevlug en soos water vir ʼn vis, die enigste bron van my ongebonde dog misplaasde selfvertroue.

Ek vermoed dat die voedsel iets met ʼn creamsoda en slaptjips te doen gehad het, wat kinders by die swembadwinkeltjie teen ʼn paar pennies kon aankoop. Plus ʼn taai bruin Wilsontoffie vir nagereg (hulle was so vyf vir ʼn pennie).

Ek het nooit ʼn reguit antwoord van my slagoffer ontvang nie en vermoed dat sy die briefie vir haar ma, die bure, die skoolhoof, die dominee of die polisie gaan wys het. Waarskynlik al vyf.

Hoewel my abortiewe liefdesavontuur nie van die grond af gekom het nie, het sy darem eendag versigtig gehelp om prentjies in my storieboek in te kleur. Haar ma het haar seker teen seuns soos ek gewaarsku, want sy het oorkant die storieboek gaan sit, nie langs my nie.

Iets soos: ‘oppas vir daardie seuntjie. Iemand wat so baie van swem hou, kan sekerlik eendag niks meer as ʼn waterdraer en ʼn houthakker word nie.’

Thanksgiving

      Gerhard Venter

Ek is vandag knorrig oor die sondes van hierdie pragtige land, Babilon.

Dis ingewikkeld. Ek is sommer befoeterd, omdat ons hier so ‘n pragtige gewoonte het om dankie te sê vir die ongelooflike manier waarop Amerika geseën is. Waarom net een dag in die jaar?

Ek het ‘n professor gehad wat gesê het daar’s nie so ‘n ding soos ‘Babilon’ nie — die stad is Babel en die land is Babilonië. Maar Bob Marley en die Rastas het dit verander. Babilon is nou ‘n ding. Mens, het hulle gepreek oor die sondes van Babilon!

Babilon is ‘n samekoms van sonde — gierigheid, nyd, venynigheid, agterbaksheid, morele afwykings, soeke na nuwe eeue-oue taboes om te oorskry, seksuele mishandeling van kinders, slawerny (ja, jy het reg gelees!). Egbreek, moord, afgodery — wag, daar’s ‘n makliker manier om dit op te som. Lys die tien gebooie en trek ‘n streep deur elkeen.

Laat my dink aan die storie van die Engelsman wat vir die eerste keer in Suid-Afrika na ‘n inryteater toe is. Hulle het mos nie drive-ins daar in Engeland nie — dit hou net Dondergoggende op met reën, so vir ‘n halfuur of so. In elk geval, hy vertel van sy ervaringe in die inryteater.

“Die film wat gewys het, was The Ten Commandments,” vertel hy. “In die kar langs my was ‘n paartjie besig om nege van hulle te oortree.”

Ek kan nie help om te wonder watter gebod dit was wat die tweetjies in die drive-in nie oortree het nie. Ek vermoed daar was nie tyd om ‘n gesnede beeld te maak nie. Of miskien het hulle so ‘n bietjie gekerf, so tussendeur, maar darem nie iemand doodgemaak nie. Wie sal weet?

In elk geval.

Hier waar ons woon in in Noord-Oos Georgia, in die voetheuwels van die Appalachian bergreeks, is dinge so ‘n bietjie anders. Nie dat hier nie sondes is nie — die hemel weet — maar hulle is nie op ‘n internasionale skaal nie, en die ouens probeer op hulle manier om ‘n ordentlike lewe te lei. Soos ons almal.

Sondagoggende is daar verkeerspolisie by die groot kerke om al die karre in en uit te kry, en Saterdae hardloop die militia in camo met hulle AR-15s in die woude rond om te oefen vir die apokalips. Om huis en haard te beskerm.

As die paaie geys is en jou kar gly af in ‘n sloot, sit daar twee of drie stewige manne in ‘n pickup en stap na jou toe waar jy hulpeloos in jou kar sit. Maar al wat hulle wil hê, is om jou te help. Hulle trok is vier-by-vier, die spesiale bande kos hulle ‘n halwe jaar se salaris, hulle het kettings en toue en ‘n noodhulpkassie. Moenie hulle hulp van die hand wys nie. Hierdie situasie is waaroor hulle lewe. En moenie hulle probeer geld gee as hulle jou uit die sloot uitgesleep het nie — dis een manier om gefoeter te raak.

Hierdie ouens noem jou ‘brother’ as jy ‘n geselsie aanknoop by die petrolpomp of by die ammunisietoonbank in WalMart. En weet jy wat? — dit maak my hart warm. Solank jou handdruk iets werd is en jy bereid is om saam met hulle te staan teen bedreigings, is jy deel van die hulle broederskap.

‘n Ander voorbeeld van rednecks wat die regte ding doen is die Cajun Navy. Hulle is die ouens wat met hulle persoonlike platboom-bote ingaan na ‘n orkaan en mense van hulle dakke af en uit bome red. Swart of wit, met troeteldiere.

En dis hierdie mense wat hulle Dankseggingsdag met oorgawe vier. ‘n Paar miljoen kalkoene sien hulle gaie, en ‘n paar duisend ton cranberrysous word aangekoop. Familie kom oor duisende myle — letterlik — om bymekaar te wees. Die lughawens is verstop, and as daar soveel soos ‘n wildegans oor die aanloopbaan loop, kom alles tot stilstand, en selfs die karre op die paaie beland in ‘n reuse-knoop. Maar op een of ander manier, met stresvlakke wat by hulle ore uitloop, kom die broers en susters en neefs en niggies en oupas en oumas en die Verlore Seun almal by hulle mense uit. Dan die Thanksgiving ete. Die een dag waarop Amerikaners ordentlik eet.

En voor die ete gebeur daar ‘n wonderlike ding; ‘n wonderwerk, om die waarheid te sê. Hulle almal bid tot die Here om dankie te sê vir die ryklike seëninge wat hy oor hierdie land uitgestort het, en dit nog steeds doen.

Ek dink dis die enigste rede hoekom Babilon nog nie in ‘n kernbomflits in vlamme en rook en radioaktiewe uitstraling opgegaan het nie.

Suid-Afrika is bankrot

Ramaphosa spreek doodsvonnis oor Suid-Afrika se ekonomie uit

Cyril Ramaphosa se skokkende uitspraak dat Suid-Afrika se 450 bankrot staatsondernemings nooit geprivatiseer sal word nie, veroordeel Suid-Afrika en sy drooggesuigde belastingsbetalers tot lewenslange bankrotskap. Solank die korrupte ANC/SAKP in hierdie verdomde verdoemde land aan bewind bly, is enige sprake van finansiële en ekonomiese rehabilitasie buite die kwessie.

Suid-Afrika se vier miljoen miljoenêr-staatsamptenare en staatsondernemingspersoneel, word met hierdie stompsinnige uitspraak verseker van ʼn luukse lewe, gewaarborgde mediese skemas, gesubsidieërde Mercedes Benze, ʼn lekker vet dertiende tjek, lagotlas by die dosyne en korrupsie ad infinitum. 

Suid-Afrika se stompsinnige ANC/SAKP is seker die enigste politieke party in die wȇreld wat nog aan Vader Kersfees, Haas Das, die tandmuis en ʼn kommunistiese nirvana glo. Dat Karl Marx, Friedrich Engels, Vladimir Lenin, Idi Amin en Mao Tsedong die hele tyd reg is en die res van die planeet die ekonomiese kluts kwyt is. Die ANC/SAKP let nie mooi op nie – kommunisme en die diktatoriale proletariat se gootste Sowjet eksperiment was ʼn volslae mislukking, ʼn sosio-ekonomiese gatslag wat die bevolkings van daardie lande in armoede gedoop het. Selfs Sjina het sy weg uit sy Maoïstiese moeras oopgeveg om die grootste kapitalistiese ekonomie in die wêreld te word. 

Deur middel van die SABC (die ANC se Pravda), prober Suid-Afrika se kommunistiese regering sy oningeligde bevolking wysmaak dat dinge in hierdie verwoeste en vernielde land gaan verander. Een of ander mirakel gaan uit die kosmos neerdaal om lewenstandaarde te laat styg, die 50% werkloosheidsyfer wonderbaarlik na 100% te verander, ANC politici te verhoed om die fiskus leeg te steel en nie meer R 17 000 per maand aan die laagsbesoldigde personeellede van staatsdepartemente te betaal nie.  Volgens die ANC/SAKP is die tyd van wonderwerke waarlik op pad. Eskom gaan in ‘n susksesverhaal ontpop, SAA/SAL gaan weer winsgewend vlieg, die weermag gaan van die wapenskandaal herstel, die vloot se duikbote gaan weer duik. Skole gaan weer boeke kry, Zuma gaan die gesteelde Nkandla geld terugbetaal, Sarafina gaan sonder staatsgeld dans en die moordenaars van plaasboere gaan in ʼn hof veroordeel en gevonnis word. ʼn Ware feëverhaal.

Kindertjies wat in Suid-Afrika al in die rondte dans en saam met polities-naïewe blonde rugbykapteins idolatries “madiba-madiba” skree, moet twee keer dink waarvoor hulle so blindelings hande klap. Moses se êrens in die Bybel (of was dit Josua in hoofstuk ses?), dat ʼn volk ten gronde gaan as gevolg van ‘n gebrek aan kennis en insig. Soos ‘n padda in ‘n pot kokende water, braai Suid-Afrika se niksvermoedende bevolking stadig maar seker, saam en onder leiding van die ANC/SAKP, na ‘n sekere ekonomiese dood toe.

Wat my verbaas, is dat Suid-Afrikaners verbaas is en nie deur die ANC/SAKP se perdekuttels sien nie.

Drop the stiff upper lip, old chap

Dit maak seer as ʼn beter ou jou met sport wen.

Veral as die tweestryd tussen julle min-of-meer-ongeveer van die Anglo-Boereoorlog se tyd af kom.

In die hele gedoente met die rugby het party ouens vergeet dat dit ʼn speletjie is, met ʼn bal wat soos ʼn volstruisreier lyk.

Rassie en sy Springbokspan het in Japan ʼn wȇreldbeker gewen en daarmee ʼn hele land trots gemaak. Ek steek ruiterlik my hand op en bieg dat ek nie gedink het die Bokke kan wen nie, wat-wou met die hele tyd die bal-in-die-lug-opskop ding. Maar Rassie en sy manne was groter, vinniger, slimmer en meer gemotiveerd as die Engelse, om die wȇreldbeker met vindingrykheid en vaardighede te wen. Mooi so, welgedaan, baie geluk. Soos die Engelsman sou sȇ, ‘a once in a lifetime achievement.’

Behalwe dat die Engelse slegte verloorders is en hul bleekbeen- kapteintjie dit nie oor sy stiff upper lip kon kry om geluk aan die Bokke te sȇ nie. Prins Harry moes dit maar namens die asvaal Engelse in die Bokke se kleedkamer doen. Soos dit an officer and a gentleman betaam, het Harry na die Bokke toe gestap, blad geskud, ʼn bier saam met hulle gedrink en beaam dat die beste span gewen het.

Die Britte met hul swak sportmanskap kan ‘n blaadjie uit my boek lostorring. Ek het baie keer teen Bruce Fordyce Comrades gehardloop, hy gewoonlik eerste en ek so nege- of tienduisendste. Maar het ek ooit my rugbyballe uit my kot gegooi en kwaad geword vir die man, of huilerig in die hoek gaan sit en my bewende lippie gebyt? Nee, ek het wraak gesweer, net om die volgende jaar maar weer tienduisendste te eindig. Ek weet hoe dit voel om ʼn sore loser te wees, my bene was nà elke Comrades baie seer.

Nà baie sportnederlae, het ek en my korrelkopvriende hier in Suid-Afrika ʼn skeutjie wyse raad aan julle huilerige Engelse. Hang maar weer daardie silwer medalje wat jy afgehaal het, terug om jou nek en gaan koop ʼn nuwe paar tekkies, ek bedoel toks, om weer te probeer. En glimlag vir die kamera.

@Henningvanasweg / Amazon.com/author/henningvanaswegen

*

Waarom sê mense hoekom as hulle waarom bedoel?

Waarom sê mense hoekom, wanneer hulle waarom bedoel? Wanneer is waarom hoekom en waarom? Wanneer is hoekom hoekom en nie waarom nie?

Dit is ʼn nuwe taaltendens en vewar die blou rook uit my uit, waarom weet ek nie. Ek weet ook nie waarom mense in hierdie moderne era, nog hoekom gebruik nie en waarom dit nou juis nodig is nie. Met watter doel voor oë? Kan dit wees omdat hoekom ʼn draai is?

Ek weet waarom waarom waarom is, want dit is die as waarom die wiele draai. Daar is ʼn rede waarom mense na die waaroms van die lewe vra en na die waarom vra. Waarom is ʼn eksistensialistiese vraag en dit is waarom mense hom vra. Roger Whittaker se tydlose vraag of die laaste vraag wat enigiemand ooit sal vra, waarom is en Willem Wikkelspies se verknorsing of hy moet wees of nie wees nie, pas mooi by hierdie filosiese model in. Waarom weet ek nie. Ook nie hoekom nie.

Waarom raak ʼn blonde voormalige Springbokkaptein, wat ‘ekspert’ kommentaar doen vir die Wêreldbeker in Japan, die volgende sotheid kwyt? ‘Ons (bedoelende) Suid-Afrika moet min of meer die bal in die lug op skop, om ongeveer ʼn 50-50 situasie te skep met die hoop om dan die bal terug te wen.’ Waarom dan die bal in die eerste plek die lug in skop, sodat jy jou kanse om weer die bal in die hande te kry, met 50% kan verminder? Jy het mos honderd present balbesit, hoekom nou jou eie kanse befoeter om weer balbesit te kry? Waarom is dit jou wedstrydplan, hoekom hou jy net in die eerste plek die bal by jou nie? Dit is soos om in sokker die bal vir die ander span te ‘pass,’ sodat jy ʼn goeie tackle kan uitvoer om die bal terug te kry. Dan kan jy heel tevrede voel met jouself en jou eie kop klop.

Mens kan jouself net kopskuddend die vraag afvra; waarom, Jean, waarom?

Aardverhitting laat my bloed kook

Is dit nou rȇrig nodig dat ʼn pedantiese sestienjarige meisietjie almal moet uitvreet oor ysberge wat smelt en aardverhitting? Ons het mos ore om te luister na wetenskaplikes wat ons waarsku dat ons (aardbewoners, homo sapiens), besig is om ghano aan te jaag. Een van die dae is die hele Karoo blykbaar onder water, as ons nie almal ons motors omruil vir driewiele nie.

Die Sweedse meisietjie, Greta Thunberg, het verlede jaar haar alie op die sypaadjie voor die Sweedse parlement neergeplak om protes aan te teken teen aardverhitting. Sy het intussen ʼn sosiale media-fenomeen geword en onlangs kind-alleen die VN se klimaatsverandering-konferensie in New York toegespreek. Alles goed en wel, ek was beïndruk met wat sy sȇ en sou in enige presidentsverkiesing vir haar gestem het. Maar toe begin sy en ander aktiviste die dam onder die eend uitruk deur mense uit te bollie en te beledig.

Kyk, daar is niks op aarde wat my meer senuweeagtig maak as ʼn emosionele tiener met ʼn groen agenda nie. Die meisietjie se woedeuitbarstings het my na my kykstokkie laat gryp om liewers rugby in Japan te kyk. Nà ʼn rukkie (dit was halftyd), het ek maar gedweë opgestaan en my herwinningsakkie by die agterdeur uitgesit. Maar ek het die tweede helfte glad nie geniet nie.

My linkeroog was die hele tyd op my WhatsApp om te sien of daardie woedende meisietjie nie vir my ʼn kwaai boodskap uit New York aanstuur nie. Ek weet ek is skuldig. Hier staan ʼn hele klomp leë bierbottels agter in my jaart wat nog nie asblik toe is nie en die volgende game begin al weer.

Ek is klaar moeg vir die rugby

Is ek die enigste Afrikaner wat klaar moeg is vir die rugby, nog voordat die toernooi-wedstryd-haka-dansery in Japan begin het? Waaraan net twintig lande deelneem. Hoe moet die ander twee honderd lande nou voel?

Waarom is die hele ding in elk geval belangrik? Maak dit nou saak wie die beste klompie ouens is wat die bal die mooiste kan rondgooi, die vinnigste in alle rigtings kan rondhardloop en ʼn klein outjie kan tackle dat sy harsings skud?

Ek het nourieannerdag my stophorlosie uitgehaal, nog een van daai silwer enes met die groot knoppie bo-aan en gekyk hoe lank die spelers nou regtig rugby speel. Dit is so 21 minute, nie eers naby tagtig nie.

Die res van die tyd sing hulle hand-om-die-lyf liedjies, dans ʼn haka, stry met die skeidsregter, wag vir ʼn lynstaan om te vorm, wag vir ʼn skrum om stabiel te raak (elke skrum vat so tien minute), waai vir die skare en voer televisie-onderhoude. Dan druk een per ongeluk ʼn drie wat vyf punte tel, dan skop hulle ʼn halfuur lank pale toe, dan hou hulle halftyd om lemoene te eet en te rus.

Die hele ding lyk vir my na tydmorsery. Boonop is rugby ʼn spelery, soos wegkruipertjie, of kennetjie, of rounders. Die mense ‘speel rugby,’ speel’ ʼn barshou of ‘speel’ kamtig tot die eindfluitjie blaas. Dan gaan rus hulle ʼn week, met ʼn asynlappie op die voorkop, voor hulle weer ‘speel.’

Hoe kan jy in elk geval die spulletjie ernstig opneem met ‘spelers’ wat geel skoene en pienk broeke dra? Ek het nourieannerdag ʼn vleuel sien speel met ʼn lang pounie tail en harerekkies. Ek kon sweer hy het nog ʼn donkerbril ook opgehad.

Maria de Melker se tweede moordjie

• 

  Suster Maria de Melker, circa 1978. Swellendam.

• Ek is nie ‘n skinderbek nie, was nog nooit nie, maar ek het ‘n storie gehoor wat die hare op jou tande orent laat staan. Ek het al voorheen vertel (nie geskinder nie), van verpleegsuster Maria de Melker en die goed wat sy op Swellendam aanvang, omdat Swellendam so ‘n lekker plek is om moord te pleeg.

Gerugte oor Frik Breytenbach was lank reeds in die Bolandse dorpie Swellendam in omloop. Swellendam, met sy grys-groue lug en reën en koue en mistigheid in die winter, ʼn doodgoeie plek vir moord.

Lelike gerugte wat fluisterend van mond tot oor in die Swellendam-buiteklub se elegante eetsaal en op die terras wat oor die Kornlands-rivier kyk, oorgedra is. Saggies, sameswerend, asof niemand mag weet nie, maar tog moet weet. Gerugte van vrouemishandeling, van geweld, van slanery en afknouery. Frik Breytenbach se jonger vroutjie Jenny se naam is genoem.

“Bring asseblief nog ʼn bottel Moët & Chandon Brut,” beveel Maria de Melker die kelner en strek haar arms behaaglik agter haar kop uit. ‘Tog te lekker om te weet ek het met moord weggekom,’ murmureer sy saggies, sonder dat haar vriendin Malie langs haar ʼn woord hoor. Liewe Malie, wat saam met Maria de Melker by die Swellendam provinsiale hospitaal werk en elke woord wat haar liewe vriendin spreek, glo. Want Maria de Melker is ʼn arme weduwee, sedert haar man Bertus Bruwêr, so ʼn paar jaar gelede deur sy wrede vorige vrou Marietjie met ʼn hospitaalskêr doodgesteek is. Foei, die arme Maria wat sò gely het, sò treurig was na die moord op haar man.

“Het jy gehoor van Jenny?” het Malie daardie dag verneem en ʼn slukkie van die lieflike voggies op haar tong rondgerol, so asof sy daaraan dink om iets aan die saak te doen. Maria se blik was onheilspellend in die verte gerig en sy het net kopskuddend geantwoord. Sy weet goed van Frik Breytenbach en sy harde vuiste wat hy reeds op skool gebruik het om af te knou, om seer te maak, om te verneder. Sy onthou die gerugte en fluisteringe onder die leerlinge, maar niks het daarvan gekom nie omdat Frik Breytenbach se pa ʼn vermoënde man was. Voorsitter van die skoolraad, ʼn man wat baie skenkings aan die skool gemaak het. Die meisietjie se ma en pa het haar daarna uit die skool gehaal en niks is weer van haar gehoor nie. Nie eers toe iemand gesȇ het die arme meisietjie ʼn baba verwag het nie. Byna vyf-en-dertig jaar later onthou niemand eers meer haar naam nie.

“Ja Malie, ek ken vir Jenny. Sy was twee weke gelede hier by ons in die ongevalle. Haar lieplapper-man het haar blou geslaan, amper haar arm gebreek. Was ook nie die eerste of laaste keer dat dit gebeur nie.”

Swellendam is darem so ʼn lekker plek vir moord, dink Maria de Melker toe sy deur hospitaal stap en seker maak niemand sien haar by die kombuis se agterdeur uitglip nie. Dit is donker en doodstil agter die hospitaal, nie eers die veiligheidswag aan die voorkant van die gebou kan tot daar sien nie. Hy sit seker weer en slaap, grinnik Maria en vroetel met haar hand liefdevol om die skerp skȇrtjie in haar sustersuniform se sak. ʼn Pragtige skȇrtjie, klein, vlymskerp, ʼn skȇrtjie wat sy werk goed doen en wat sy al voorheen gebruik het.

Die agterdeur van Frik Breytenbach se huis in Somerset straat, is nie vêr van die hospitaal se agterdeur af nie. Mens kan lekker vinnig in die aand langs die donker heining tussen die twee afstap, sonder dat enigiemand jou waarneem. Frik sal seker verbaas wees om my te sien, flits dit deur haar brein. Ons het nà skool nie juis baie kontak met mekaar gehad nie. Hy sal tog sekerlik die deur oopmaak as hy my stem hoor – dit is al wat ek nodig het. Die swernoot gaan nie weet wat hom tref nie.

“Hallo! Frik! Hallo!” Haar stem dra bietjie in die koue naglug en Maria loer benoud om haar rond, bang dat die bure haar sal hoor. Daar’s beweging in die huis en sy hoor hoe voetstappe al hoe slepend nader kom. “Wie’s daar? Wat is dit? roep Frik en Maria hoor hoe hy met dom hande aan die agterdeur se handvatsel sukkel. Hopelik is hy goed geknetter, dink Maria en klem die skȇrtjie vaster in haar vuis. “Dit is ek, Frik,” roep sy saggies. Ek! Van skooldae af, Frik. Maak oop die deur, ek wil met jou gesels.”

Bloedbelope oë staar deur die sifdraad na haar en bewende hande maak die agterdeur op ʼn skrefie oop. “Maria?”

“Ja. Maak oop die deur.”

“Maria! Is dit wragtig jy? My hemel!” Frik Breytenbach snak na sy asem en hy staar verbaas na die langvergete gesig hier voor hom. Sy lyk ouer, dink hy en strompel wankelrig nader. Die lig teen die dak is lankal gebreek en dit is stikdonker op die stoepie. Hy kan skaars haar silhoueët uitmaak. Sy oë knip-knip om op die figuur in die donker te fokus; te laat sien hy die flitsende skȇr in die dowwe maanlig. Sy aorta spuit onmiddellik ʼn donker stroom bloed en sy bene swik hom tot op sy hurke. “Maria? Waar was jy al hierdie jare? Maria?”

Die skȇrtjie flits ʼn tweede keer en Frik Breytenbach se bewende hande kan nie meer keer nie. Sy gesig beur vorentoe en sy lyf begin ruk en spartel van die bloedverlies. Stadig kantel hy vooroor en probeer ʼn laaste keer sy hand na die vrou in die donker uitsteek. “Maria?” Sy dowwe, hulpelose oë volg die skaduwee van die figuur wat stadig van hom af wegstap. Saggies kreun hy toe hy met sy laaste asemteug sy eie bloed op sy lippe proe.

“Totsiens, Frik,” prewel Maria de Melker saggies oor haar skouer, terwyl sy die persoon vir wie sy eens so lief was, roggelend op die stoepie agterlaat. “Jy sal in jou lewe nooit weer jou hande vir ʼn vrou oplig nie.”

*

Die nommers is vir die krokodille, sê Blouwillem

• 

  Saam met my goeie vriend, die gewilde skrywer Blouwillem Theron, by Tallas, Gordonsbaai, op 9 September 2019.

Die nommers is vir die krokodille, sê Blouwillem

Die bekende en gewilde rubriekskrywer, Blouwillem Theron, is ʼn vriend van my. Waarvoor ek nogal dankbaar is, omdat dit nie maklik is om met iemand wat so ongebonde en ergehumeurd soos ek vriende te wees nie. Party mense sê hy is die enigste vriend wat ek het.

So ʼn paar jaar gelede, organiseer die twee van ons ʼn groot oopwater-swem by die Roodeplaatdam net buite Pretoria, waaraan ʼn paar Olimpiese swemmers uit Engeland kom deelneem. Sommer met die uitnodiging saam, noem Blouwillem terloops vir die Engelse dat daar baie lanklaas enige krokodille en seekoeie in Roodeplaatdam te sien was. Hy dink egter hulle sal veilig wees, daar is darem so ʼn paar duisend ander swemmers ook in die water.

Op die dag van die groot Roode 1000-swem, is Blouwillem nie net aankondiger nie, maar ook getrou aan sy natuur ook seremoniemeester van onhebbelikhede, onnutsighede, liegstoriesvertel en poetsbakkery. Waarvan die bleeklyf Engelsmannetjies met hulle eerste oopwater-swem in Afrika, niks weet nie. Die gebruik en tradisie in driekampe en oopwater-swembyeenkomste in Suid-Afrika, is om swemmers se nommers met swart koukie-pen op arms en bene te skryf, sodat die beamptes op die water nou mooi kan sien wie loop voor, wie tweede is, ens. Dan gryp die beamptes die walkie-talkie en laat weet vir aankondiger op die wal dat die een of daai een nou voorloop en mooi swem en dan laat weet die aankondiger die skares wat op die walle van die dam sit en kyk.

Die reeds effens senuweeagtige Engelsmannetjies het die oggend by die inskrywingstafels van die groot swem die spulletjie so sit en kyk, totdat een dit naderhand nie meer kon hou nie. “But why do you write the numbers of the swimmers on their arms and legs, sir?” wou hy angstig weet en Blouwillem was natuurlik by om te help verduidelik. Die “safety boat” is reeds daardie oggend vroeg op die dam rondgestuur, so hulle hoef nie te bekommerd te wees nie, verseker hy hulle. Daar is nie enige krokodille of seekoeie raakgesien nie en die swem behoort darem redelik veilig te wees. Trouens, daar is lanklaas van die krokodille gewaar en dan ook net daar naby die damwal. Hy meen die krokodille is óf bang vir die seekoeie, óf die seekoeie het hulle reeds verlede jaar opgeëet.

O, ja, die nommers op die arms en bene. Nee, die nommers is net daar vir “insurance purposes,” assuransie, as dit nou per ongeluk gebeur dat een van die krokodille miskien een van die swemmers beetkry. Dan weet ons nou watter ledemaat by watter swemmer pas.

Die bleeksiel-Engelsmantjies het darem naderhand huiwerig in Roodeplaat se koue water geklim om te swem en hulle het almal, sonder uitsondering, in die voorste bondel geëindig. Die stof het behoorlik daardie dag gestaan, soos hulle deur die water geklief het.

Die Engelsmanne het seker gedink Afrika se krokodille haal net die stadige ouens van so agter af, in.

ʼn Skerp, vinnige skêrmoordjie

Ek is nie skaam om te erken dat ek vêrlangs, baie vêrlangs familie van Daisy de Melker se aangetroude kleinniggie, Maria de Melker is nie. Ek is ook nie skaam om te sê dat ek ʼn storie oor Maria gehoor het nie. Ek weet nie of die storie waar is nie, of miskien net ʼn wolhaarstorie is nie. Besluit julle maar self…. want ek het gehoor dat Mariatjie de Melker die moord op haar man, Bertus Bruwêr, haarfyn beplan het. En daarmee weggekom het.

*

Min mense in Swellendam weet van die kafee se agterdeur, net langs die mans en dames toilette. Die gangetjie na die kafee se agtertuin is nou, effens donker, koud in die somer en amper onsienbaar in die mistige winter. Ideaal as iemand wil wegglip sonder om gesien te word. ʼn Beter alibi sal ek nêrens kry nie, het Maria de Melker by haarself geredeneer en ʼn pasgesteelde vleimskerp klein skêrtjie in haar wit sustersoorjas laat afglip. Sedert die nuwe bedeling is daar nie juis streng toesighouding of inventarisse vir mediese gereedskap in Swellendam se staatshospitaal nie. Enigiemand kan enigiets daar steel.

Bertus Bruwêr het mos net so ʼn identiese silwer skêrtjie – enetjie wat sy uit die hospitaal gesmokkel het en vir hom persent gegee het. Om sy aantreklike snorbaard en sy bakkebaard mooi in stand te hou. Daardie blink snor wat ander vrouens tog so aantreklik vind. Onweerstaanbaar aantreklik, kan Maria maar in haar stille woede sê.

Bertus Bruwêr se donker oë het op haar gerus toe hy vir jaarlikse ondersoek hospitaal toe kom. Hy en die doktertjie gesels oor metabolisme en hartklop en gesonde eetgewoontes vir middeljarige mans, maar Maria kon voel hoe daardie oë kriewelrig langs haar rug afgly na haar mooi bene toe. Elke keer as sy omdraai om vir die doktertjie iets aan te gee, het Bertus Bruwêr gulsig na haar bly staar en sy moes haar keer om nie ʼn kragwoord oor die onwelkome blos op haar wange te los nie. Mans kyk mos nie vir vrouens oor vyftig nie, het sy moedswillig gedink, veral nie een wat so stil en eenkant soos sy is nie. Veral nie getroude mans nie.

“So-ja, Bertus. Ons moet nog net ʼn bloedmonster trek, dan is alles hierdie jaar afgehandel. Ons hou die bloedmonsters hier in die hospitaal se vrieskaste, indien daar later verdere toetse nodig is. Suster Maria de Melker sal jou sommer help, sy is baie behendig met sulke dinge.” Sy bloed trek maklik en Maria sukkel effens om nie na haar asem te snak nie. So ʼn aantreklike, forse man, sulke mooi voorarms.

*

Nà sy egskeiding was Bertus Bruwêr ongeduldig om met haar te trou en in haar mooi grondwoonstel neffens die hospitaal en kafee in te trek. “Jou woonstel is so groot soos ʼn huis, Maria, plek vir ons almal. Jy weet mos daardie Marietjie het al my geld met die egskeiding gevat, nou soek ek ʼn gerieflike blyplekkie.” Hy het nie geweet dat haar woonstel en die hotel se kroeg en die kafee net oorkant Marietjie se huisie ʼn vierkant vorm nie, een wat maklik uit die hospitaal se groot vensters sigbaar is. Die hotel se kroeg, waar Bertus elke middag saam met sy sogenaamde vennote oor besigheid gesels het. Net om daarnà ongesiens by Marietjie se huisie ʼn draai te gaan maak. Elke middag, soos ʼn man op hete kole.

Maria staar ingedagte na die plakkaat agter die dokter se deur in sy spreekkamer. Die menslike skelet, met die hart en al sy rooi are wat bloed deur die liggaam pomp. Saggies laat sy haar vingers oor die rooi aorta se skerings langs die skelet se keel afgly. So ʼn mooi kleur, amper meer oker en koraal as rooi, so ʼn pragtige deel van die menslike liggaam, so blootgestel en kwesbaar… Sy voel-voel met haar linkerhand oor die plastiese sakkie in haar susters-uniform se sak, die een met Beytel Bruwêr se skêrtjie in. Vroeg vanoggend, toe Bertus nog slaap en niemand kyk nie, het sy die skêrtjie se punt goed in die bloedmoster in die hospitaal se vrieskas gedoop. Met haar regterhand streel sy haar eie skerp silwer skêrtjie in haar sak en kug toe die dokter inkom. “Ek gaan net gou kafee toe in my teetyd, ek is nou-nou terug, dokter.”

Tannie Greyvenstein by die kafee groet net ingedagte “hallo hartjie” toe sy inkom en lees verder in haar koerant. Die tannie is oud, effens hardhorend en lees haar koerant met ʼn effens bysiende bril. Blitsvinnig stap Maria deur die kafeetjie en by die agterdeur uit, skêrtjie stewig in haar vuis vasgeklem. Ander skêrtjie met die bloed aan in haar ander sak. Marietjie Bruwêr se agterdeur, skaars sewentig meter verder, staan mos altyd oop, die een wat Bertus vir sy veradderlike besoeke gebruik en dink niemand sien hom nie. Maar sy weet. Versigtig trek sy die sifdeur oop en luister stil na die passievolle geluide in die slaapkamer.

‘Nou moet ek slim wees,’ dink sy en trek Bertus se bloederige skêrtjie uit die plastieksak. Met die skerp punt smeer sy ʼn bietjie bloed teen die binneste deur, ʼn bietjie op die vloer en ʼn merkie teen die broodplank, voordat sy die skêrtjie behendig in die messelaai wegsteek. Die polisie sal hom maklik daar kry.

Met haar konkelwerk afgehandel, stamp Maria een van die kombuistoele om en hy kletter teen die vloer. Presies soos sy vewag het, hoor sy die bed kraak en Bertus se diep sug toe hy by die komsbuisdeur inkom om ondersoek in te stel. ‘Hy is kaal,’ flits dit deur Maria se kop en haar skêrtjie blits twee keer deur die lug om Bertus se aorta te sny. Vinnig, akkuraat, dodelik akkuraat. Die bloed pols onmiddellik langs sy keel af en sy bene gee met ʼn verdwaasde sug in. Stadig sak hy teen die muur af en gaan sit op die vloer, sy vingers wanhopig in die twee diep snye ingedruk. Sy twee glaserige oë staar wanhopig na haar.

“Jammer ek was so lank in die badkamer, tannie Greyvenstein. Net die liter melk vir my vandag, baie dankie. Ek betaal kontant.”

*

“Ek herken daardie skêrtjie, edelagbare,” het sy later tydens Marietjie Bruwêr se moordverhoor op Swellendam getuig. “Dit was ʼn geskenk aan my man, van my af. Hy het altyd sy snor en bakkebaard daarmee netjies gehou en die skêrtjie orals met hom saamgedra. Ja, dit is my eggenote Bertus Bruwêr se silwer skêrtjie.”

“Die staat se saak rus, edelagbare,” maak die staatsaanklaer keel skoon. “Ons volstaan by die bewystuk wat in Marietjie Bruwêr, die vorige vrou van Bertus Bruwêr, se kombuis aangetref is. Die skêr met die oorledene se bloed daarop. En ons staan by ons bewyse dat die oorledene, ten spyte daarvan dat hy toe met suster Maria de Melker getroud was, steeds elke middag skelm besoek by sy vorige vrou, die beskuldigde Marietjie Bruwêr, afgelê het. Daar is slegs een gevolgtekking waartoe die hof kan kom, edelagbare, en dit is dat daar daardie middag ʼn geweldadige argument tussen die oorledene en die beskuldigde ontstaan het. Die beskuldigde het die oorledene met sy eie silwer skêrtjie doodgesteek, edelagbare en toe die skêrtjie in haar messelaai in haar kombuis probeer wegsteek. Die bewyse is onweerlegbaar, edelagbare. Ons vra dat u die beskuldigde, Marietjie Bruwêr, sonder versagtende omstandighede, tot dood veroordeel.”

*

Maande later swaai Swellendam se kafeedeur oop en suster Maria de Melker plaas ʼn liter melk op die toonbank. “Net die melk, vandag, tannie Greyvenstein, baie dankie.”

“Dankie, my kind. Weet jy dat die polisie hier by my was, net nàdat daai Marietjie Bruwêr jou man met die skêr doodgesteek het? Hulle wou by my weet of jy daardie middag hier by my in die winkel was, so om en by dieselfde tyd wat die moord gepleeg is? En ek so toe ja, ek kan dit beaam, Mariatjie is so ‘n goeie verpleegsuster en sy was definitief hier by my. Sy het ʼn alibi, het ek vir die polisie gesê, sy het vir haar ‘n liter melk gekoop en toe teruggestap hospitaal toe. Julle kan maar vir die doktertjie ook gaan vra, het ek vir hulle gesê. Maria was eers hier by my winkel en toe by die hospitaal.”

“Dankie, tannie Greyvenstein. Ja, ek het tydens die hofsaak vir polisie en die edelagbare my silwer skêrtjie gewys, tante. Hy was identies aan die een wat daardie Marietjie Bruwêr gebruik het om my man mee dood te maak.”

“Ek wou jou nog altyd vra, hartjie, maar ek het nog nooit die moed gehad nie. Jy het so ʼn besonderse van, my kind. De Melker. Ek onthou nog destyds, toe ek jonk was, die verskriklike moorde van Daisy de Melker op haar vier mans en haar seun. Jy is nie dalk… ek bedoel, is dit nie miskien…?”

“Tannie is reg, my ma- en pa-hulle het altyd daaroor gepraat. Daisy de Melker was vêrlangs familie van my. Dink aangetroude familie of so iets.”

“Dankie, hartjie, lekker middag vir jou.”

“Lekker middag vir tante ook.”

“So ja,” sug Maria de Melker tevrede toe sy haar liter melk by die kafeetjie se deur uitdra en terugstap hospitaal toe. “ʼn Koppie tee sal darem nou lekker wees.”

*

Te hel met Ouderdom

Ouderdom pla my nie eintlik nie, net die newe-effekte krap ‘n bietjie waar dit nie juk nie.

Ek het ‘n paar planne om ouderdom die hoof te bied, vir ‘n ses te slaan, sy stroppie net bokant sy kroppie af te ruk, die vonkie in sy stronkie te blus. Die probleem met ouderdom is, niemand gee jou genoeg tyd om daarvoor te oefen nie. Voor jy jou oë uitvee is jy sestig en dan moet jy maar self oor die weg kom.

Eerste ding wat jy moet doen as jy en jou eggenote vir ‘n aandjie uitgaan (dit beteken julle ry net na vyf uur), is om haar te herinner om julle name te onthou. Jy moet onthou waar julle bly. So kom julle weer veilig tuis na ‘n aandjie waar julle die stad rooi geverf het. Dit beteken so agt-dertig en nege-dertig is julle salig in die kooi.

Die eerste honderd jaar van ouderdom is die moeilikste, daarna raak jy gewoond daaraan. Koffie help met hierdie proses, sodat jy krag en energie het om dinge in hierdie ou wêreld nog te verander. Wyn help om dinge wat jy nie meer kan verander nie, gelate te aanvaar. As jy sukkel om hierdie idee, maak die woordjie ‘enjin’ jou mantra vir moeilike tye. Soos, drink koffie, wyn, enjin (nie terselfdertyd nie en verkieslik Pimms met bietjie tonikum by). Ek het altyd gedink wyn is sleg vir jou, totdat ek ophou dink het daaroor, omdat te veel dink nie goed is vir jou nie. Die ouens in die Bybel het baie wyn gedrink en kyk, Israel staan vandag nog kiertsregop om Amerika se ruggraat te vorm.

Ek het eens op ‘n tyd gedink ek is verkeerd oor ouderdom, maar ek verbeel my ek het my misgis. Ek het ook besef dat ek so met die ouderdom saam bietjie gewig opgetel het en dat my broeke al hoe kleiner raak. Ek kan daai ekstra gewiggies maklik verloor, maar ek is nie ʼn maklike verloorder nie, nou los ek dit maar vir dinge wat regtig in die lewe saakmaak. Soos om jonk dood te gaan, so laat in jou lewe as moontlik. En om seker te maak dat as jy die dag doodgaan, jy net een rand in jou rekening oor het. Net omdat jy bietjie sukkel, beteken nie dat jy reeds omgeval het en asem uitgeblaas het nie.

My enigste, laaste raad oor ouderdom is dat jy jou lewe so moet lei dat die dominee nie op jou begrafnis hoef te staan en jok nie. Moet ook nie ophou nuwe vriende soek nie, soek mense wat net so ongebonde en ergehumeurd soos jy self is, met min of meer dieselfde versteurings en afwykings. Moenie na vriende soek wat net so aangenaam en liefdevol is nie, soek na eksentrieke ouens met ‘n skroef los – hulle maak jou laaste jare op aarde veel interessanter. En as jy nou regtig by jou laaste russtasie inboek en jy weet jy kom nie weer daaruit nie, skryf Episkopaalse-Shintoïs onder kerkverband in en R-positief by bloedgroep. Niemand weet wat dit beteken nie en dit is nogal sports om te sien hoe die nursies rondhardloop om te probeer verstaan wat aangaan. Die nursies weet nie of hulle jou dominee of jou paroolbeampte moet bel nie. Daardie onsekerheid in mense se oë oor jou geestesgesondheid en verstandelike vermoë, is nogal pret om dop te hou.

Derde plek is ook reg so

Baie ouens het my al die grappie vertel van die eerste perd wat derde gekom het en veroorsaak dat ek maar later berusting gevind het by die grappie. So is die ouderdom maar, jy besluit of jy gelukkig wil doodgaan, of nie. Dieselfde baie ouens het my altyd gevra waarom ek so hard vir Comrades en Ysterman oefen. Hulle het nooit verstaan dat mens darem in redelik goeie kondisie in die hemel moet aankom nie. En as dit nou dônner en blits en reën op die dag van jou begrafnis, kan almal kop skud en vir mekaar sê – ja, swaer. Dit lyk my daai knorrige ou oom het nou net daarbo aangekom.

Hardloop vir jou wasgoed

Op 25 Junie 2016 ry ons Builders Warehouse in Strand toe, vir inkopies en ontbyt. Bee sê ons moet sommer oppad die wasgoedsakke by die wishy-washie aflaai en sy gooi terstond twee sakke op die agterste sitplek van die groot Nissan-bakkie.

By die wishy-washie stop ek gedienstig naby die deur en sy klim uit om die sakke af te laai. Paraat soos ek Saterdag-oggende is, sien ek ‘n oop parkeerplek raak en spoed in trurat soëntoe, voordat ‘n ander blikskottel die ding gaps. Parkeerplek is Saterdae skaarser in Gordonsbaai as hoendertande in ‘n eendedam – mense kan nogal ongeskik wees as dit by parkeerplekke kom.

In my truspieëltjie sien ek Bee se oë word al hoe groter en sy beduie woes met haar hande in alle rigtings. Ek slaan met verstommende F1-reaksietyd remme aan en sy kom uitasem aangehardloop, hare punt in die wind. Usain-watsenaam-Bolt sou nie kon byhou nie. Wat nou, is sy van lotjie getik? Of is ek? Ek dink ek het ‘n stomme kind doodgery en te kwarteldoof is om die noodhulpkrete te hoor.

“Ek dog jy ry vir my weg,” hyg Bee toe sy opvang, gesig bloedrooi, oë beskuldigend van verontwaardiging.

“Nee, man! Wat gaan aan? Waarom hardloop jy so agter die bakkie aan?”

“Want die wasgoed is nog op die agterste sitplek! Ek dog jy ry vir my weg!”

Mens kan jou nogal ‘n papie lag vir die goeters wat jy Saterdae op jou oudag aanvang.

Die sosialiste se koeterwaals oor gesondheidsorg

Die sosialistiese regime wat Suid-Afrika probeer regeer, se brabbeltaal oor nasionale gesondheidsversekering is ʼn skande.

Nie alleen is dié kranksinnige idee doodgebore nie, maar ook onwerkbaar, kortsigtig en skadelik vir Suid-Afrika se sogenaamde vryemark ekonomie. By hierdie stompsinnige kommunistiese idee, dws die nasionalisering van enigiets wat beweeg, stop dit egter nie – die sosialiste se aanslag op privaat mediese skemas is maar simptomaties van wat hulle met hierdie armsalige land probeer doen. Hulle kan nie wag om hul hande op ander mense se geld te lê nie. Om wat mee te doen? Vir hulle ander sinkende ‘blouvlag’ projekte soos Eskom, SAL en die SABC, te skenk?

Steel, geld steel, steel, geld steel, steel, geld steel, steel…..

Red nou ‘n volk met sulke heersers.

Walvisbraai

Klein kannetjie staan skoorvoetend so neffens my by die kampterrein en hy wil tog so graag gesels. Ek vertel hom toe maar van die walvis wat ek net-nou in die waterkuil langs die kampterrein wil gaan vang. Ek kan in sy oë sien hy wonder of hy die ou korrelkop oom moet vertrou, hy glo my net so halfpad. Ek versterk hom in my eie kwaad en verduidelik dat ek die walvisse gewoonlik aan hulle sterte gryp en oor my skouer gooi, reg vir die braaipan. Kannetjie lyk bietjie wantrouig, maar uiteindelik wen sy Afrikaner ordentlikheid en hy bied aan om te help om die walvis op te sny, wanneer ons hom klaar gevang het. In sulke klein stukkies beduie ek vir hom, sodat sy stert in die pan daar oor die vuurtjie kan pas.
Ja swaerie, dink ek toe ons so kuil se kant toe stap, ek bedoel dit goed en trek jou been met my stories, maar so gaan baie ouens nog vir jou in jou lewe lieg. Veral Suid-Afrika se politici wat jou aanhoudend vertel waarom hulle meer geld, motors en luukse oorsese vakansies op belastingbetalers se onkostes moet kry. Selfs ʼn hospitaal vir privaat-gebruik en fênsie voetuie vir sy baie vroue, soos daardie Zuma politikus ʼn rukkie gelede ons probeer wysmaak het. 
Ons het toe daardie dag niks walvisse in die Noord-Transvaalse waterkuil gevang nie en die kannetjie was ietwat teleurgesteld. ʼn Lekker worsbroordjie op die vuur het hom bietjie getroos. Ek hoop maar die kannetjie besef eendag dat my walvisstorie nader aan die waarheid was, as enige politikus se liegstories.

😃

Sit daai roomys sagter

Sit voor die tee-vee en rugby kyk, kykstokkie in die hand. Cheetahs verloor al weer, verdomp. Belinda staan voor die yskas, maak bak roomys met ‘n lepel sag. Verneem beleefd wat sy doen. “Die roomys is kliphard, ek maak dit sagter,” antwoord sy. Kwartel-dowe ek – hoor net, ‘sagter.’ Vat toe maar die kykstokkie en gehoorsaam sit ek die tee-vee sagter. Sy lag nou nog vir my. 😀😡

Kinders moet kaalvoet loop

“I do not agree with what you have to say, but I’ll defend to the death your right to say it”

• Voltaire – (Francois-Marie Arouet)(1694-1777)

Kinders moet kaalvoet loop

My ma Babs, Renè en Lindi se ouma, het elke kind in Aberdeenstraat, Virginia geken. Elke ma en pa, tannie, oom, elke hond, kat, blaar en blom.  Sy was die beste netwerker in die Vrystaat, maar kon ‘n stewige pakslae met ‘n lag en traan uitdeel totdat ek besef het daar is regte en verkeerde maniere om dinge in die lewe te doen. En dit berus op wysheid.

Maar hoe leer jy jou kind om te onderskei tussen reg en verkeerd, om te help met stoele wegpak nà Kinderkrans, om die Bybel te lees in plaas van Mein Kampf of Karl Marx se Das Kapital? Of moet ons juis ons kinders aanmoedig, soos my pa Kobus met my gemaak het, om Leon Uris, Gore Vidal, Herman Wouk, Adolf Hitler, Marx en Engels, Leipoldt, FA Venter, Langenhoven, David Ben Gurion en dertig ander skrywers te lees. “Jy is in standerd agt, oud genoeg, lees, anders gaan jy nooit verstaan hoe die wêreld werk nie. Read, or remain stupid forever,” was een van sy gunstelinge.

Elke ouer se wens vir hul kind is om min of meer ‘n geletterde, gebalanseerde grootmens te word sonder om in die tronk te beland, op veertien jaar betraand te bieg dat sy ‘n baba verwag, op sestien tydens ‘n laat aand met hoërskoolvriende dwelms gebruik (“net om te voel hoe voel dit, ma”), òf om nà matriek vir jare doelloos deur die lewe rond te dwaal. “Ek vat net ‘n gaapjaar, pa.”

Kinders moet kaalvoet loop, speel en swem en boomklim, maar ook lees en ondervind en ondersoek en ontdek sodat hulle darem een of ander verwysingsraamwerk het om ‘n lewens- en wêreldbeskouing mee te vorm. Hoe doen jy dit as jy niks weet nie, òf dink kennis kom uit Google of ‘n XBOX?

Christen ouers in Suid-Afrika het die moelikste taak van almal. Die land is nà apartheid in ‘n politieke gemors van korrupsie, wanbestuur, morele verval en misdaad.  Elke ouer wat die beste toekoms vir hul spruite en nageslag hoop, se ergste nagmerrie. Hoe bly ‘n kind kultuurvas-normaal, gebalanseerd, ingelig en toegerus om die toekoms aan te pak sonder om rigting te verloor, ‘n kommunis te word en ‘n Christen te bly wat weet hoe om geld te maak om selfversorgend te wees? Hoe gaan hy of sy weet wie Langenhoven was, Danie Theron, Barry Hertzog, DF Malan en Eugene Marais, Herman Charles Bosman of Frederik van Zyl Slabbert?  Vra jy vandag se Afrikaansprekende kinders wie AG Visser, Uys Krige, Adam Smal, SV Petersen, Opperman, Totius, Boerneef of Eitemal was, dink hulle jy is mal.  Hoe Afrikaners van 1899-1902 vir hulle land moes veg en dit toe verloor het, hoe om sinvol in ‘n land met ‘n Swart meerderheid en Blanke minderheid produktief te bestaan sonder om kwaad en opstandig te word en dan tasse te pak om onthuts Australië toe te emigreer?

Die sleutel lê in die opvoeding van jou eie kind.  Skole en kerke en portuurgroepe speel ‘n marginale rol as dit kom by metodes om jou kind vir die toekoms voor te berei.  Dit is jou verantwoordelikheid om te voorkom dat jou kind Amerkaanse aktrise-sothede uit Huisgenoot by ‘n ambassade kelkie kwytraak en nog nooit ‘n pragtige gedig van NP van Wyk Louw of Joan Hambidge of Daniël Hugo gelees het nie.  Afrikaners is nie net plesierig nie, ons is ook oningelig, polities naïef, kultureel bekrompe en dwergies wanner dit by ons kinders en nageslag se lewens- en wêreldbeskouing kom. My filosofiese helde is baie, Uilspieël, Inspekteur Clouseau, Don Quixote, Jean-Jacques R, Hegel, Kant, Kierkegaard, miskien Paulo Coelho – die skool of universiteit het dit nie vir my geleer nie, ek moes self uitvind.

‘n Afrikaanse ouer vra my noudie-annerdag wie Langenhoven was – ek moes vir my ‘n koppie boeretroos gaan maak om te herstel. Ek wou hom eers antwoord dat Langenhoven vleuel speel vir Vrystaat, want daarvan weet hy baie, maar byt my tong net betyds. “My volk gaan te gronde as gevolg van ‘n gebrek aan kennis,” treur Hosèa êrens in die Bybel (dink ses).

Nee my vriend, ons volk gaan ten gronde omdat ons Frengels praat en nie lees nie.

*

Verstrooidgeit

Verstrooidgeit

Ouderdom bekruip jou stilletjies uit alle rigtings, iets wat my nog teleurgestel het, maar nie verbaas nie. Dit gebeur met almal. Elke oggend vroeg kry Belinda tee en ontbyt in die bed, vrugte en hawermout met neute en goeters om dit lekker te maak. Ek en ʼn kombuis is nie juis vriende nie, ek het al ʼn paar met my manewales afgebrand. Terwyl ek Belinda se dag probeer beter maak, bederf ek dikwels my eie, veral as ek probeer koffie met twee suikers probeer maak. Die houertjie lyk bietjie snaaks in die half-donker en die suiker te fyn, maar ek gooi maar. En roer in die donker, hy maak so skuimpie wat al in die rondte dryf. Die koffie proe soos katzendrêk, ek hoes en proes dat die Avo skoon weghardloop en skuiliing soek.

Ek kon nog nooit mooi tussen suiker en sout onderskei nie… Ek moes nog helfte van my boerbeskuit ook weggooi. Verdomp. 😝😠☕️

A votre sante

Na baie jare haal ek onlangs ʼn langvergete rooi botteltjie uit. As ek reg onthou, het die bottel wyn iets met ‘n dame te doen gehad, met losse sedes. Praat nou van die meisie op die etiket, nie diegene langs die strate van Pigalle waar ek en Lionel op die trappe gesit en filosofeer het nie. Ek het die rooi botteltjie 21 jaar gelede in Frankryk gekoop, Cahors as ek reg onthou. Jy spreek hom Ka-hôr uit, met ʼn sagte ‘r’ agter in die keël. Waarom is dekselse Franse wyn altyd lekkerder as Suid-Afrikaanse wyn? Lionel (Lèè-ou-nel)(hy praat nét Sorbonne Frans), was al in Stellenbosch, sê vir my ons kan miskien witwyn maak, maar van rooiwyn weet ons net mooi niks. Net die Franse kan rooiwyn maak. Ons het skemertyd op die trappies voor die grasieuse Sacré-Coeur Basilica gesit met die rooi bottel en so oor die kunstige Montmartre en die elegante Parys uitgekyk. Eers later tot my deurgedring dat ons op die beroemde ou kerk se trappe sit en drink het. Die uitsig oor die rooi en wit dakke was asemrowend, die sonsondergang oor die Seine in die verte ootmoedigend. Net soos die wyn. Mens het nooit ʼn rede nodig om ʼn glasie wyn in Parys te drink nie… al is dit op die verkeerde plek.
🍷🍷

Burger se blokkiesraaisel

Burger se blokkiesraaisel
Dit is blou Maandagoggend en ek is die wiskunde in vir Burger se blokkiesraaisel. Die folteraar wat die ding opstel het my hele dag opgefoeter met woorde soos lons, broes, norra en astenie. Kan hy nie Afrikaans skryf nie?
Lons is volgens hom ʼn perd aan ʼn lang riem wat om en om hardloop. Jy lons glo jou perd. Magtig man, die perd hardloop in die rondte, hy lons nie.
Of bedoel jy hy lons ʼn perdevy?
Broes is volgens hom ʼn sproeikop van ʼn gieter, ʼn stort of ʼn tuinslang. Nou waarom dan die woord broes uitdink, dit klink nie helfte so mooi soos sproeikop nie. Sproeikop is so ʼn mooi woord. In Virginia Volkskool het daar ʼn pragtige sproeikop langs my in die sangklas gesit. Haar naam was Lila en ek het altyd haar toebroodjies gesteel. Deesdae wonder ek wat tog van haar geword het?
Norra is die agterste deel van jou nek en astenie is kragteloosheid, soos vodde wees. Ai tog, hoe dink jy nou sulke woorde uit?
Norra…norra… Hoekom gee jy jou dekselse nek ʼn vrouenaam? Wat is met jou aan die gang, man? Kamtige slim blokkiesraaiselman van die Burger. En moenie my vertel dat die Burger kwansuis een van die grootste Afrikaanse oggendkoerante ter wêreld is nie, ek weet dit.
Astenie. Wat ʼn dom woord. Ek hou meer van vodde. Soos na Comrades, poer in jou vodde in. Kragteloos, magteloos, moeg tot die dood toe. Vodde. Maar astenie ? Gmmf…..
Ek stuur vir jou ʼn woordeboek vir Kersfees, die nuwe HAT sakwoordeboek. Is die Burger se adres nog dieselfde ?

Boerbeskuit

Boerbeskuit is vir Vrystaters soos manna uit die hemel, maar nie as die dekselse goed jou vermy of met jou baklei nie.

Soos dit ʼn opregte Vrystater betaam, gooi ek vanoggend ʼn stuk winkelbeskuit in my koffie en probeer hom met my teelepel verdrink. Die verdomde ding wil nie sink nie en pop sy kop aanhoudend soos ʼn drenkeling uit. Druk ek links met die teelepel, dan spring die bokkertjie regs uit. Val ek regs aan, swenk hy rats anderkant toe. Verdomde ding!

Vars gewapen met ʼn groter houtlepel uit die kombuis, probeer ek die winkelbeskuit slaan dat hy hystoe verlang, maar hy pypkam link-om soos ʼn lewendige paling in ʼn pot kokende sop. Nou is ek kwaad, en honger. Ek gaan haal ʼn silwer soplepel uit die kombuis, groter is as ʼn sopbord, maar hy pas nie in my beker boeretroos nie. Die dekselse stuk winkelbeskuit lê skaamteloos vir my en grynslag.

Ek is smoorkwaad en gaan haal my wynpars uit die motorhuis. Nou gaan ek jou ʼn dure les leer, jou maaifoedie. Maar die wynpars is te sterk en breek my beker boeretroos middeldeur, jy sien net skerwe spat. My oranje Cheetah-koffiebeker is stukkend en die winkelbeskuit lê ongedeerd op die vloer. Ek kon sweer hy hou sy maag vas soos hy lag.

Knorrend op pad motorhuis toe, gooi ek die swernoot by die venster uit, vir die Egiptiese eende hierbuite. Hoop hulle verstik aan die blêddie ding. Ek is oppad Vrystaat toe, om ʼn regte stuk boerbeskuit by ʼn egte boeretannie op ʼn regte Vrystaatse plaas te gaan koop. ʼn Gehoorsame stuk boerbeskuit, een wat luister as jy met hom praat.

Kry vir jou ʼn prokureur

Ons kyk na een of ander raserige Amerikaanse fliek op teevee, ons held diep in die moeilikheid by sy aanvallige metgesel. Smoorkwaad snou sy hom iets toe, maar kwarteldowe ek hoor nie mooi nie. “Wat sê sy?” Ek druk die kykstokkie twee keer, maar hoor niks. “Waarom sê sy vir hom; “you better get yourself a glass of water? Wat het dit nou met die storie te doen?”

Belinda val van die bank af en rol op die mat rond soos sy lag. Die kat laat spaander in alle rigtings. Naderhand kry sy haar asem terug en sit hygend regop. “Hy het… hy het… gesê… “you better get yourself a damn good lawyer.” Toe begin sy weer lag. 😅

Wat het van die Huisgenoot geword?

Dit is bloudonnerweer Maandag en ek is vanoggend sielsongelukkig. Sommer vies en kwaad gelyk en die koue Kaapse winterreën help niks nie.

Die Huisgenoot het altyd sulke ordentlike leesstories gepubliseer, nou is dit net moord en doodslag en oppervlakkige diepte-artikels oor die een of ander Amerikaanse aktrisietjie se dekadente en hoogs vervelige liefdeslewe.

Ag-nee man! Waarom moet alles so agteruitgaan? Wie gee nou wragtag om watter aktrise nou watter rok gedra het, of haar krom hare nou reguit maak, of dat sy vergeet het wie die pa van watter een van haar swetterjoel kinders is?

Ek kry noudie-annerdag by Gordonsbaai se biblioteek ʼn juweeltjie in die hande, Lapa se ‘Tydskrif 3 (Julie 2003) – ʼn herontmoeting met Afrikaanse kortverhale uit die veertiger- en vyftigerjare.’ Die meeste van die verhale, deur die room van Afrikaanse skrywers en digters van vroëer jare, het in die Huisgenoot verskyn. Die name van legendes en ikone van die Afrikaanse verhaalkuns spring van die bladsye af; Jan Rabie, Uys Krige, Sita, Andrè P Brink, Bartho Smit, Ina Rousseau, ID du Plessis, Abraham de Vries en nog vele andere.

So lekker soos die sjokkeladekrummels wat ek altyd onder my ma Babs se koekpan in die kombuis gelek het, so lekker is dié stories. Regte stories, van regte mense se lief en leed tot staaltjies en kibbeltjies uit Suid-Afrika se hartseer verlede. Die stories is ook skreeusnaaks, reguit en akkuraat soos jy ʼn ding net in Afrikaans kan sê, met kwinkslae en pakslae vir hooghartiges en hoogdrawendes. Soeter as ʼn Bolandse muskadeltjie is die stories – ag, dit was nou lekkerlees.

Maar dit is die advertensies wat my laat verkneuter. Wanneer laas het jy van woorde soos ‘apieskorreltjiesgrondboonbotter’ gehoor, of ‘Singer se ‘egte Afrikaanse grammafoonplate’ en Tromp van Diggelen se ‘gewaarbogde middels’ teen oortollige gewig, vrouekwale, verkoue en swak harte? Of ‘Dr Williams se pienk pille’ wat jou gaan help om van jou senuweeagtigheid en lusteloosheid ontslae te raak?

Te lekker vir woorde. My moderne Huisgenoot my sy aktrisetjies beland in die asblik en ek gaan maak vir my ʼn lekker emalje-bekertjie boeretroos. Genoegsaam trek ek die ou leesgoed van toentertyd nader en my blou Maandagoggend lyk sommer beter. 😉

Knorrige ou oom

Breinskade en bekbranders

Fred de Vries het ʼn deurbraak boek geskryf – Rigtingbedonnerd, op die spoor van die Afrikaner post-’94 (2012, Tafelberg). Lees hom! Dit is ʼn koue, harde kyk na die siel van die Afrikaner en antwoord min of meer die eksistensiële vraag waarmee almal wat die taal praat, sukkel. Wat de hel het met ons gebeur?

Die rede waarom ek aan die boek dink, is ʼn ma en seun wat nourie-anneraand hier by my aan tafel sit. Die seun – groot, sterk, aantreklik – is dommer as grond en ek wonder waarom? Wat het gebeur met jong Afrikaansprekende mans, veral na ’94 soos Fred vra? Die ou het nie matriek klaargemaak nie, te ongeduldig om die lewe aan te pak, op sy eie engterige en bekrompe manier.

Hy praat opgewonde van ʼn “gap year” vat, maar hy werk nie, studeer nie, lees nie, doen geen sport nie, gaan nie army toe nie, werk nie in sy ma se tuin nie, gebruik woorde wat na babataal klink en staar onbegryplik na my toe ek vra wat sy toekomsplanne is. Hy is negentien jaar oud en praat die hele tyd oor sy selfoon, terwyl sy ma, wat as enkelouer finansieël baie swaar kry, hom hulpeloos aanstaar.

Op negentien was ek ʼn diensplig-luitenant, klaar die weermag se regseksamen afgelê, aand na aand in die universiteit se buitemuurse klasse. Gretig om iets van die lewe af te leer, om uit te vind hoe die wêreld werk, waarom oorloë plaasvind en kapitalisme beter is as kommunisme, angstig om te bepaal hoe min ek weet. Speel muurbal, sokker, tennis, waterpolo en probeer ʼn marathon hardloop om vir Comrades te kwalifiseer. Ek het gedink dit is wat ʼn gemiddelde ou moet doen om êrens lanks die pad ʼn officer en ʼn gentleman te word.

Desperaat probeer ek mentor, raad gee, nooi hom uit om alles in my bib te kom lees, maar sy dowwe blik en neergeslane oë soek weer sy selfoon op. My uitnodiging staan, maar ek sien hom al in die rondte in die dorp, agter ʼn meisietjie aan. Binnekort word hy pa en ek het nie eers meer ʼn handoek om in te gooi nie.